Tüm emtia piyasaları gibi doğal gaz piyasasında da ilgili taraflar fiyat riskine karşı kendilerini korumak isterler. Üretici ve İthalatçılar fiyat düşüşlerinden korunmayı ve düzenli nakit akışına sahip olmayı arzularken, Tüketiciler fiyat artışlarından etkilenmemeyi ve üretim maliyetlerini daha doğru hesaplayabilmeyi beklerler.

Bu amaçla “fiyatın öngörülebilmesi” ve “riskten kaçınılması” süreçleri ticari karar vermede kritik rol oynamaktadır. Vadeli Doğal Gaz Piyasası; doğal gaz fiyatının daha hızlı öngörülmesi ve daha doğru belirlenmesi için gerekli ortamı sunacak olmasının yanında, fiyat değişimlerine karşı ters pozisyon alarak risklerin en aza indirilmesini de sağlayacaktır.

• Fiyat Keşfi (price discovery)
  Alıcı ve satıcı etkileşimleri ürünün piyasa fiyatını belirleyen temel unsurlardan biridir. İşlem maliyetleri daha düşük olduğu için tercih edilen vadeli piyasalar, değişimlere genellikle daha hızlı tepki vermekte, böylece ürünün gelecekteki fiyatının öngörülebilmesini sağlamaktadır.

• Riskten Korunma (hedging)
  Olası ters fiyat hareketlerine karşı korunmak için ticari işlemin vadeye yayılması arzulanır. Böylece üstlenilen yatırım riskini minimize veya yok edecek “ters pozisyon alabilme” imkanı yakalanmaktadır. Katılımcı; Uzun Pozisyon (alış) ile fiyat artışlarına, Kısa Pozisyon (satış) ile fiyat düşüşlerine karşı ticari olarak korunmaktadır.

Tezgah Üstü Piyasa işlemleri “ikili anlaşmalar”, Vadeli Doğal Gaz Piyasası işlemleri “kontratlar” üzerinden yürütülmektedir. Karşılaştırmak gerekirse;

İkili Anlaşmalar;

• Tezgah üstü piyasada, taraflar arasında yapılan özel sözleşmelerdir.
• Karşı taraf riskini ortadan kaldırmazlar. Yani satıcı anlaşmada belirlenen ürünü teslim etmeyebilir, alıcı anlaşmada belirlenen ürün tutarını ödemeyebilir.
• Vadesinden önce üçüncü bir tarafa devredilmesi zordur.
• Hukuki düzenlemeye tabi değildir.
• Damga vergisine tabidir.

VGP Kontratları;

• Organize piyasada, taraflar arasında yapılan standart sözleşmelerdir.
• Karşı taraf riski bulunmamaktadır. Alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı rolünü merkezi karşı taraf olan EPİAŞ üstlenir. Fiziksel teslimat ve ödemeler garanti altındadır.
• VGP kontratları teslimat dönemi gelene kadar sürekli el değiştirebilir.
• Düzenlemeye tabidir.
• Damga vergisinden muaftır.

EPİAŞ Vadeli Doğal Gaz Piyasası’na katılım için aşağıdaki şartlar sağlanmalıdır;

• EPDK İthalat, İhracat, Toptan Satış lisanslarından birine sahip olunmalı
• EPİAŞ tüzel kişilik kaydının gerçekleştirilmesi,
• Piyasa Katılım Anlaşması’nın imzalanması,
• VGP Katılım Anlaşması’nın imzalanması,
• Takasbank kaydının yapılması,
• Başlangıç Teminatı ve Temerrüt Garanti Hesabı katkı payının yatırılması.

• Katılımcılar; her iş günü 13:00 – 16:00 saat aralığında ticaret yapabilirler.
• Katılımcılar; ticari planlarına uygun olan aylık, çeyreklik ve yıllık teslimat dönemleri için ilgili kontartlara teklif sunarlar.
• Tekliflerin geçerli olabilmesi için alış veya satış miktarının, katılımcının ilgili kontratta “kalan pozisyon limitini“ aşmaması ve “sunulan teminatların” yeterli olması gerekir.
• Gerçekleşen her eşleşme, katılımcıya ilgili kontratın her gaz günü için eşit miktarda doğal gazı teslim alma (alış) veya teslim etme (satış) yükümlülüğü doğurur. Fiziksel teslimat yükümlülüğü oluşturan bu miktar “açık pozisyon” olarak adlandırılır.
• Katılımcı ilgili kontratta, mevcut açık pozisyonuna ters yönde ticari işlem yaparak fiziksel teslimat yükümlülüğünü azaltabilir. Bu durumda sahip olduğu “net pozisyon” azaldığı için karşılaması gereken teminat bedeli de düşer.

• Seans içinde teklif verilen ve eşleşme gerçekleşen herbir kontrat için Günlük Gösterge Fiyatı (GGF) hesaplanır, düzeltilir ve 17:00 itibariyla güncel GGF’ler ilan edilir.
• Güncel GGF’ler kullanılarak katılımcıların sunmaları gereken Toplam VGP Teminatı güncellenir. Buna göre teminatları yetersiz kalan katılımcılara saat 17:00’de “teminat tamamlama çağrısı” yapılır.
• Takip eden iş günü saat 12:30’da “teminat tamamlama kontrolü”  gerçekleştirilir.

Örnek olarak katılımcının Aralık 2021 tarihinde 2022 birinci çeyreğine (ocak, şubat ve Mart 2022) ticaret yaptığını düşünelim;

• 1 Ocak 2022 öncesinde mevcut tüm kontratlar finansal dönemdedir. Bu tarihten itibaren Ocak ve Birinci Çeyrek kontratları için teslimatların gerçekleştiği fiziksel dönem başlar.
• 29 Aralık 2021 (fiziksel dönem öncesindeki üçüncü iş günü) seans sonunda; katılımcının Birinci Çeyrek kontratındaki açık pozisyonları Ocak, Şubat, Mart kontratlarına aktarılır. Ardından Ocak ve Birinci Çeyrek kontratları sonlandırılır.
• Fiziksel teslimatlar; Ocak kontratı için 31 Ocak, Birinci Çeyrek kontratı için 31 Mart tarihinde sona erer.
• Ocak ayı boyunca Şubat ve Mart kontratları finansal dönemde olup piyasada işlem görmeye devam eder.
• Şubat ayı başında Ocak kontratındaki pozisyonların uzlaştırması ve fatura işlemleri gerçekleşir. Sonrasında katılımcıların teminatları iade edilir.

• Finansal dönemde;

VGP kontratının fiyat değişim riskine karşı, açık pozisyon sahibi piyasa katılımcılardan; Kontrat Teminatı, Piyasaya Göre Güncelleme Teminatı ve diğer teminatlar alınır.

• Fiziksel dönemde;

Alıcı kaynaklı fatura tahsilat riski ve satıcı kaynaklı fiziksel teslimat riskine karşı, katılımcılardan Fiziksel Teslimat Teminatı alınır.